بررسی اثرات راه‌اندازی اوراق بهادار بیمه ای در صنعت بیمه / کاهش مطالبات معوق شرکتهای بیمه با راه اندازی این اوراق

آیین - یکی از مسائل جدی و مهم شرکت‌های بیمه مطالبات معوقی است که دارند و از طریق این اوراق بهادار به نوعی می‌توانند مطالبات را به غیر واگذار کنند./شرکت‌ها می‌توانند بخشی از پورتفوی بیمه ای خود را از این طریق با یکدیگر معاوضه کنند تا به پرتفوی بهینه تری برسند./با اجرای این طرح ظرفیت صنعت بیمه بیشتر می‌شود و می‌تواند یکی از محدودیت‌های فعلی صنعت را که محدودیت پذیرش ریسک است بردارد و ظرفیت پذیرش ریسک را بالا ببرد./از آنجا که اجرای این طرح روی توانگری، سرمایه گذاری، پرتفوی بیمه، نقدینگی و ذخیره شرکتهای بیمه تأثیر می‌گذارد، بنابراین تمام آیین نامه های مربوط به توانگری، ۵۸، ۶۹ و آیین نامه ۶۰ همه دستخوش تغییر خواهند شد. این آیین‌نامه‌ها باید اصلاح شوند چراکه وضعیت شرکت‌ها با اجرای این طرح تغییر می‌کند.

به گزارش سایت تحلیلی خبری آیین و به نقل از ریسک نیوز،بدون شک توجه صنعت بیمه به ابزارهای مالی نوین جهت ارتباط کارا با بازار های مالی دیگر از یک سو و توسعه داخلی صنعت با اتکار به این ابزارها از سوی دیگر در خروج صنعت از انزوا و بالندگی ان بسیار اثر گذار خواهد .
طراحی و انجام بسترهای پژوهشی جهت عرضه اوراق بهادار بیمه ای فرصتی فراهم آورد تا با امیر صفری ، رئیس پژوهشکده بیمه به گفتگو نشینیم .
به گفته صفری طراحی و عرضه اوراق بهادار بیمه ای نقطه عطفی در صنعت بیمه خواهد بود که به دنبالش تحولی اساسی در آیین نامه های مرتبط را نیز ایجاد خواهد کرد .
رئیس پژوهشکده بیمه البته طی این گفتگو به لزوم اصلاح استاندارد حسابداری  28 نیز اشاره و از اصلاح ان خبر داد و تصریح کرد:استاندارد 28 استاندارد صورتهای مالی اصلی است اما صنعت بیمه استاندارد گزارشدهی مالی ندارد. در این راستا پژوهشکده بیمه  یک کار پژوهشی برای تهیه استاندارد بیمه های عمر در دست اجر دارد و از صاحبنظران خواستیم تا کمک کنند. البته کار اجرایی قرار داد بسته شده و سعی شده تا از  متخصصان مرتبط استفاده شود تا به نتیجه برسد و نهایتا استاندارد 28 اصلاح شود.
وی البته بر تفکیک حساب همه رشته های بیمه ای تاکید کرد.

مشروح گفتگوی ریسک نیوز با رئیس پژوهشکده بیمه از پی آید:
با خبر شدیم پژوهشکده بیمه اخیراً اقدام به تشکیل میز تخصصی تحت عنوان میز اوراق بهادارسازی ریسک های بیمه‌ای نموده است که من شنیده‌ام، میز تخصصی اوراق مشارکت در ریسک‌های بیمه‌ای حداقل 20 سال پیش در کشورهای توسعه یافته ابداع و آغاز بکار کرده اما در ایران هنوز در ابتدای راه است و اساساً در کشور ما طراحی ابزارهای مالی کم‌تر مورد توجه واقع شده است لطفاً در این مورد کمی توضیح دهید.    
بازار مالی ایران چندان توسعه یافته نیست و در وقع ابزارهای مالی در آن کمتر به چشم می‌خورد و معدود و محدود است. اگر چه بانک‌ها تا حدودی در این زمینه رشد کرده‌اند  و همین امر باعث شده است تا فضا برای بانک‌ها باز شود. در برخی از صنعت ها، اوراقی مشابه تحت عنوان اوراق صکوک البته سابقاً در ایران منتشر شده است. اما بطور کلی اولین نهاد مالی به لحاظ اهمیت، وزن و میزان رشد، شبکه بانکی است و اصطلاحاً بازار پول و سرمایه در ایران، مبتنی بر بانک است. از طرفی باید اضافه کنم اگر چه سهم  صنعت بیمه در بازار سرمایه اندک است اما به هر حال  تعداد زیادی از شرکت های بیمه سهامشان در بورس عرضه شده و صنعت بیمه نمی تواند بی ارتباط با بورس اوراق  بهادار باشد.
اما اینکه چگونه ما به فکر افتادیم تا یک نوع خاص اوراق بهادار را که به ریسک های بیمه ای مربوط می‌شود طراحی کنیم،  باید اشاره کنم که چند سال پیش بیمه مرکزی و بورس اوراق بهادار تفاهم نامه ای را امضا کردند که یکی از ماده های این تفاهم نامه طراحی و عرضه این اوراق است.
در واقع بیمه مرکزی مکلف است که  این اوراق را در بازار بورس اوراق بهادار تهران و یا فرابورس طراحی، اجرا و عرضه کند.

مزایای اجرا این طرح چیست و به تسهیل امور شرکت‌های بیمه چه کمکی خواهد کرد؟
مسلماً برخی از مشکلات شرکت‌های بیمه با همین اوراق حل خواهد شد از جمله مساله ریسک‌های مازاد و حتی شاید بشود کسری ذخایر را به نوعی از این طریق حل کرد.
با توجه به تجاربی که وجود دارد  تصور می‌کنیم مطالبات انبوه شرکت های بیمه نیز به نوعی با این ابزار حل شود. یکی از مسائل جدی و مهم شرکت‌های بیمه مطالبات معوقی است که دارند و از طریق این اوراق به نوعی می‌توانند مطالبات را به غیر واگذار کنند. با توجه به اینکه  برخی از شرکت‌های بیمه حداقل 40 درصد از کل دارایی هایشان مطالبات است و در اختیار و کنترل خودشان نیست، لذا با این ابزار می‌توان مطالبات را به اوراق تبدیل و به بازار بورس اوراق بهادار  عرضه کرد. در عوض پول نقد وارد شرکت‌ها شده  و مسائل نقدینگی شرکتهای بیمه حل می‌گردد.
البته باید تاکید کنم، ما به دنبال اسم و مسائل فانتزی نیستیم بلکه معتقدیم بسیاری از مشکلات از این راه کنترل و حل خواهد شد. به طور مثال شرکتی که 60 درصد پورتفو آن مربوط به بیمه شخص ثالث است، می‌تواند بخشی از آن را به اوراق بهادار تبدیل کند و یا با یک قرارداد سواپ یا معاوضه، پورتفویی را که مایل نیست نگه دارد، با یک شرکت دیگر معاوضه کند. بنابراین شرکت‌ها می‌توانند بخشی از پورتفوی بیمه ای خود را از این طریق با یکدیگر معاوضه کنند تا به پرتفوی بهینه تری برسند.

آقای دکتر اگر ممکن است در خصوص  مکانیزم این ابزار بیشتر توضیح دهید؟
فرض کنید شرکتی ریسک زلزله شهری را پذیرفته است و همانطور که مشخص است حتی اگر احتمال وقوع کم باشد این ریسک بزرگی است و احتمال اینکه خسارت آن را یک شرکت بیمه به تنهایی بتواند بپردازد کم است. در این راستا چند راه حل وجود دارد.  یک راه حل این است که شرکت بیمه ریسک مازادی که نمی تواند نگه دارد را اتکایی کند. راه دیگر استفاده از این اوراق است. در واقع این اوراق یک گزینه و جانشینی تقریباً مشابه برای عملیات اتکایی است اگرچه دقیقا مانند آن نیست بلکه  به نوعی شباهت دارند. شباهت از این جهت است که بخشی از ریسکی را که یک شرکت نمی خواهد  نگاه دارد در قالب اوراق به بازار بزرگ تری به نام بازار اوراق بهادار واگذار می‌کند.

مزیت این اوراق نسبت به اتکائی چیست و به عبارتی خرید آن برای سرمایه‌گذاران چه جذابیتی می‌تواند داشته باشد؟
مزیتی دارد که اتکایی ندارد و آن جذابیت  برای سرمایه گذار است. به عبارتی ریسک وقوع زلزله هیچ ارتباطی با احتمال کاهش شاخص بورس یا قیمت سهم خاص ندارد و همبستگی این‌ها صفر است. به عنوان مثال یک سرمایه‌گذار که سهام ایران خودرو را خریده اگر بخواهد سهام دیگری مانند سهم سایپا را بخرد از آنجا که نوسان سهام ایران خودرو با سایپا همبستگی دارد، مجموع ریسک پرتفوی سرمایه‌گذاری بالا می رود. ولی اگر بتوان دو سهم پیدا کرد که تغییرات قیمتشان همبستگی نداشته باشد، مجموع ریسک پرتفوی کمتر خواهد بود. بنابراین سرمایه‌گذار اگر گزینه های سرمایه گذاری پیدا کند که تغییراتشان با هم همسو نباشند، کم ریسک تر و مناسب‌تر خواهد بود. با این مثال روشن می‌شود که موضوع احتمال وقوع زلزله هیچ ارتباطی با تغییر شاخص بورس ندارد. بنابراین می‌تواند برای سرمایه‌گذار جذابیت داشته باشد و پورتفوی خود را به گونه ای تکمیل کند که عدم همبستگی را به دنبال داشته باشد. در واقع جذابیت آن در عدم همبستگی بین تغییرات شاخص بورس و احتمال وقوع ریسک بیمه ای (مثل زلزله) نهفته است.
شاید یک مزیت پیاده‌سازی طرح مذکور این باشد که صنعت بیمه را از انزوا خارج می‌کند و ارتباطات آن با سایر بازارهای مالی گسترش می‌یابد. بانک‌ها از این طریق به خوبی توانستند در بورس ارتباط مستمر ایجاد کنند.
بله همین طور است ، اگر ما بتوانیم اوراق را با موفقیت طراحی و عرضه کنیم، بدون شک خواهیم توانست از ظرفیت سایر نهادهای مالی مانند بانک‌ها، بورس، فرابورس، صندوق‌های بازنشستگی و سرمایه‌گذاری و سایر نهادها استفاده کنیم. با اجرای این طرح ظرفیت صنعت بیمه بیشتر می‌شود و می‌تواند یکی از محدودیت‌های فعلی صنعت را که محدودیت پذیرش ریسک است بردارد و ظرفیت پذیرش ریسک را بالا ببرد.
یک نکته مهم دیگر این است که در حال حاضر شرکت‌های بیمه طبق مقررات از یک حد مشخص بیشتر نمی‌توانند ریسک بپذیرند؛ اما اگر این اوراق عرضه شود ظرفیت مالی شرکت‌ها افزایش می‌یابد و می‌توانند به این سمت بروند که ریسک‌های جدید بپذیرند و در این میان ضریب نفوذ بیمه هم افزایش می‌یابد.  
همانطور که ملاحظه می‌کنید اوراق بهادار بیمه‌ای ابزار خیلی مهمی است و صنعت بیمه می‌تواند از چند جهت از آن بهره بگیرد. نکته مهم دیگر اینکه صنایع دیگر مثل صنعت خودرو ... از این ابزار قبلاً تحت عنوان صکوک و مشابه آن استفاده کردند.

‌در قانون برنامه ششم تأکیدی در خصوص اجرای آن صورت گرفته است؟
در خصوص طراحی و اجرای این اوراق برنامه هایی ارائه شده و پیشنهادهایی شده است. بنابراین در این شرایط که این اوراق در برنامه پیشنهاد شده و بیمه مرکزی هم پژوهشکده را مکلف کرده، بنابراین باید حتماً اقدام شود. اگر مجلس هم تکلیف کند، بر این کار صحه گذاشته می‌شود و آن را ضروری تر و الزامی تر می‌کند.

این طرح هم اکنون در چه مرحله‌ای است و اجرای آن چه مقدار به طول می‌انجامد؟
در حال حاضر ما در مرحله بررسی ابعاد، چالش‌ها و مسائل این طرح هستیم و مباحث زیادی را در قالب میز تخصصی دنبال می‌کنیم. مشکلات، چالش‌ها و موانع احتمالی که ممکن است ایجاد شود در حال بررسی است. در این میز تخصصی افرادی از بورس، فرابورس، سندیکا، دانشگاه، بیمه مرکزی و فقها شرکت می‌کنند، تا ابعاد اجرایی، فقهی، و مدل‌های نرخ‌گذاری با استفاده از افرادی که ریاضیات مالی خوانده‌اند مورد استفاده قرار گیرد.
در پاسخ به زمان‌بندی طرح نیز باید گفت: تا آنجایی که به پژوهشکده بیمه مربوط می‌شود حدوداً تا 6 ماه دیگر مراحل تحقیقاتی سپری شده و پیشنهادات مود نظر به بیمه مرکزی  ارایه می‌گردد و در واقع محصول را طراحی کرده‌ایم. ما تنها مطالعه نمی‌کنیم، بلکه بحث طراحی و اجرا را هم دنبال می‌کنیم و همزمان پیش می‌بریم.  
پیش‌بینی شیوه‌های اجرایی، نرخ گذاری‌، قیمت‌گذاری، مدل‌های پیش‌بینی، بسترهای قانونی و مقرراتی نیز اهمیت دارد و مورد بررسی قرار گرفته است. علاوه بر این باید بررسی شود مجوز این اوراق باید چگونه اخذ شود و شرکتی که می‌خواهد این اوراق را عرضه کند چه شرایط باید داشته باشد تا به او مجوز عرضه ارایه شود و بطور کلی ابعاد نظارتی اوراق در دست بررسی است.    

در جریان اجرای این طرح آیا آیین‌نامه‌های موجود بیمه‌گری تحت تاثیر قرار خواهد گرفت؟
از آنجا که اجرای این طرح روی توانگری، سرمایه گذاری، پرتفوی بیمه، نقدینگی و ذخیره شرکتهای بیمه تأثیر می‌گذارد، بنابراین تمام آیین نامه های مربوط به توانگری، 58، 69 و آیین نامه  60 همه دستخوش تغییر خواهند شد. این آیین‌نامه‌ها باید اصلاح شوند چراکه وضعیت شرکت‌ها با اجرای این طرح تغییر می‌کند.

‌البته آیین نامه 58 در دست اصلاح است و احتمالاً، هم راستا با این طرح اصلاح می‌شود؟
بله آیین‌نامه توانگری و سرمایه‌گذاری در دست بررسی است.
مدت‌ها بود که تغییر آیین‌نامه سرمایه‌گذاری مطرح بود چه خوب که این تغییر در راستای ارائه طرح جدید باشد.
آیین‌نامه سرمایه‌گذاری شماره 60  به بیمه مرکزی پیشنهاد ‌شده است و پیشنهادات پژوهشکده  برای اصلاح آیین‌نامه سرمایه‌گذاری ارایه شده است.

نکته کلیدی که در آیین نامه سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه باید مد نظر قرار گیرد این است که باید دارایی‌هایی که شرکت‌های بیمه در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند در تمام ابعاد با تعهدات شرکت متناسب باشد. البته این موضوع تاکنون کم‌تر در نظر گرفته شده، نظر شما چیست؟
بله همین طور است. هنگامی که مطالعات را شروع کردیم  من خیلی روی این موضوع تأکید داشتم و این مساله نکته کلیدی است که باید در ارتباط با پرتفوی و نحوه ایفای تعهدات شرکت‌های بیمه در نظر گرفته شود. به طور مثال شرکت‌هایی که بیمه عمر می‌فروشند باید سرمایه‌گذاری بلندمدت داشته باشند. یکی از نکات کلیدی آیین نامه پیشنهادی سرمایه گذاری که ارائه کرده ایم همین موضوع منطبق بودن زمان سررسید سرمایه گذاریها با زمان سررسید تعهدات است.
شرکتی که بیمه‌نامه بلند مدت می‌فروشد و تعهداتش بلند مدت است سرمایه‌گذاری‌های آن نیز باید بلندمدت باشد و شرکتی که  تعهدات آن کوتاه مدت است سرمایه گذاری های آن باید کوتاه مدت باشد و دارایی های آن خاصیت نقدشونده تری داشته باشد.
در آیین‌نامه سرمایه‌گذاری نباید همه شرکت‌ها یکدست نگریسته شوند، بلکه سرمایه گذاریها با توجه به نوع شرکت و پرتفوی آن متفاوت خواهد بود.
سررسید سرمایه‌گذاری‌ها باید با سررسید تعهدات همزمان باشند. این کلید قضیه است و باید در آیین نامه لحاظ شود بنابراین نوع سرمایه‌گذاری شرکتی که به سوی بیمه عمر رفته باید بلند مدت باشد و شرکت بیمه‌ای که به سوی شخص ثالث رفته است باید نقدتر باشد.
پس در راستای پیاده‌سازی این میز تخصصی یک سری تغییرات در آیین‌نامه‌ها باید ایجاد شود.
البته این میز نیازمند آیین‌نامه جداگانه‌ای است که باید در شورای عالی بیمه هم تصویب شود، تا این اوراق در قالب یک آیین نامه عرضه شود، مجوز بگیرد  و بر اساس آن کنترل شود.
نکته دیگر اینکه بدون نظارت ممکن است شرکت بیمه ضرر کند و اعتماد بازار سرمایه هم به صنعت بیمه از بین برود ، تجربه شکست هشداری است که  باید به آن توجه شود.

پس پیش‌بینی می‌کنید کارهای تخصصی تا 6 ماه دیگر انجام می‌شود؟
پیش‌بینی این است که تا 6 ماه دیگر نتیجه به بیمه مرکزی اعلام شود. هنوز پروژه ای شروع نشده است. یک سری پروپزال و کار پژوهشی در دست بررسی داریم اما بدون شک اگر پروپزال‌ها به نتیجه نرسند، پژوهشکده این موضوع را رأسا دنبال می‌کند. به هرحال نمی خواهیم ریسک کنیم. ممکن است هیچ یک از پروپزال‌ها در شورای پژوهشی ما تصویب نشود در این صورت راساً اقدام می‌شود.

‌آیا برون سپاری کردید؟
پروژه‌های ما به نوعی است که هم می‌توانیم خود انجام دهیم و هم برون‌سپاری کنیم. طرح را ما فراخوان زدیم پروپوزال هایی هم دریافت کردیم که  باید به تأیید شورای پژوهشی برسد. اما  اگرپروپزالها  به نتجه نرسید خود ما اقدام می‌کنیم.
نکته‌ای که در این زمینه باید بدان اشاره کنم این است که در راستای اهمیت این طرح، امسال سخنران کلیدی همایش بیمه و توسعه نیز درخصوص اوراق بهادارسازی ریسکهای بیمه ای سخنرانی خواهد کرد و پیش بینی می‌کنیم که یک پنل تخصصی هم برای این منظور در نظر بگیریم.
پژوهشکده پولی و بانکی امسال روی صورت‌های  مالی بانک‌ها بسیار متمرکز بود چرا که بانک مرکزی اعلام کرد صورت مالی بانک‌ها باید بر اساس استاندارد آی اف آر اس در حدی که در توان داخلی است تهیه شود و چیزی که مهم است این است که شبکه بانکی در فضایی که پیش آمده خواسته که صورت مالی را با استانداردهای جهان منطبق کند. من می‌خواهم بدانم که صنعت بیمه نمی‌خواهد در این زمینه قدم بردارد؟ معمولاً این استاندارد‌سازی‌ها از پژوهشگاه‌های پولی و بانکی کلید می‌خورد.
بله ما این مسئله را در نظر داریم در حال حاضر ما استاندارد 28 را داریم. این استاندارد تخصصی حساب های شرکت های بیمه است که بسیار کلی، محدود و البته اشکالاتی هم دارد. استاندارد 28 استاندارد صورتهای مالی اصلی است اما صنعت بیمه استاندارد گزارشدهی مالی ندارد. در این راستا پژوهشکده بیمه  یک کار پژوهشی برای تهیه استاندارد بیمه های عمر در دست اجر دارد و از صاحبنظران خواستیم تا کمک کنند. البته کار اجرایی قرار داد بسته شده و سعی شده تا از  متخصصان مرتبط استفاده شود تا به نتیجه برسد و نهایتا استاندارد 28 اصلاح شود. تفکیک حسابهای بیمه عمر از بیمه های غیرعمر که از دغدغه های مهم رئیس کل محترم بیمه مرکزی است موضوع دیگری است که ما در پژوهشکده دنبال می کنیم. البته حساب همه رشته های بیمه ای باید از یکدیگر جدا شود طوری که شفافیت مالی ارتقاء یابد و شرکت بیمه نتواند از محل حق بیمه های مثلاً ثالث، خسارت درمان را پرداخت کند. این موضوع توسط پژوهشکده درحال پیگیری است.
در این طرح، مطالعات تطبیقی در طرح پژوهشی انجام خواهد شد و استانداردهای بین‌المللی نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت.
یادآور می‌شوم ما نیز مانند بانک‌ها با سازمان حسابرسی یکسری اختلاف نظرهایی داریم، چون این استانداردها را این سازمان  باید تأیید کند، اما به هر حال با تعامل مسایل حل می‌شود.

‌در این طرح آیا به استاندارد IFRS  هم توجه خواهد شد ضمن اینکه چه موارد دیگری مد نظر خواهد بود؟
بله یکی از آن‌ها هم این استاندارد است. البته باید تاکید کنم باید اصلاحات جدی و زیربنایی در استاندارد 28 انجام شود تا به استانداردهای جهانی نزدیک و موانع برداشته شود. نکته ای که بر آن تاکید می‌شود  تفکیک حساب‌ها به عمر به غیر عمر است. و حتی فراتر از آن تفکیک همه رشته‌ها از هم است تا بتوان سود و زیان و قیمت تمام شده هر محصول بیمه ای را استخراج کرد. ما از طریق خسارت و ضریب خسارت یک اطلاعات کلی داریم، اما می‌خواهیم بدانیم هر محصول چه قدر سود و زیان دارد و الان به دلیل عدم تفکیک حساب‌ها و رشته‌ها این سود و زیان به صورت دقیق مشخص نیست.
به اعتقاد من باید حسابداری صنعتی را اجرا کنیم. در حال حاضر  تنها هزینه کلی خسارت را داریم اما هزینه سربار هر رشته را نمی‌توانیم به دست بیاوریم. لذا اگر حسابداری صنعتی پیاده بشود کمک می‌کند. این نوع حسابداری در شرکتهای تولیدی پیاده شده اما در شرکت های خدماتی ایرانی چون تفکیک آن سخت‌تر است، استفاده نشده است. این نوع حسابداری در تصمیم گیری های مدیریتی و قیمت گذاری کمک می‌کند. به هر حال دغدغه ما تفکیک عمر، از غیر عمر و حتی من تاکید می‌کنم، تفکیک هر رشته از رشته دیگر است.