آثار شیوع ویروس کرونا بر بیمه‌های زندگی؛ چالش‌ها و راهکارها  دکتر میترا قنبرزاده(عضو هیات علمی پژوهشکده بیمه)

آیین- یکی از رشته‌های بیمه‌ای که شیوع ویروس کرونا بر آن به صورت مستقیم و غیرمستقیم تاثیر می‌گذارد، بیمه‌های زندگی است. اثرات مستقیم به فروش و خسارت وارده به بیمه‌گران زندگی و اثرات غیر مستقیم، به درآمدها و هزینه‌های شرکت‌های بیمه از طریق تغییرات اقتصادی و عدم پرداخت حق بیمه‌ها و حتی بازخرید بیمه‌نامه‌ها جهت برآورده نمودن نیازهای مالی مربوط می‌شود. با توجه به اهمیت بیمه‌های زندگی در ایجاد رفاه اجتماعی و روانی افراد جامعه، به ویژه در شرایط کنونی شیوع ویروس کرونا، شناخت کانال‌های تاثیرگذاری این ویروس بر صنعت بیمه‌های زندگی اهمیت بسیاری دارد. در ادامه، کانال‌های تاثیرگذاری به صورت خلاصه بیان می‌شوند:

 ریسک‌های تحت پوشش بیمه‌های زندگی (فوت و حیات) و تاثیر آن بر خسارت پرداختی

با توجه به این که در محاسبه حق بیمه و ذخیره ریاضی انواع بیمه‌های زندگی پوشش دهنده ریسک فوت، نرخ مرگ‌ومیر نقش اساسی دارد؛ در صورت هر گونه افزایش در این نرخ نسبت به مقدار در نظر گرفته شده در محاسبات اکچوئری، حق بیمه‌های پرداختی و در نتیجه، ذخیره ریاضی تشکیل شده کفاف پرداخت سرمایه بیمه (خسارت پرداختی) را نمی‌دهد و بیمه‌گر را در ایفای تعهدات با مشکل مواجه می‌کند. در مقابل، در بیمه‌های زندگی پوشش دهنده ریسک حیات، از یک طرف، افزایش نرخ مرگ‌ومیر باعث نگهداشت ذخیره ریاضی در شرکت‌های بیمه می‌شود و از طرف دیگر، با توجه به بهبود وضعیت بهداشتی افراد، ممکن است پس از اتمام شیوع کرونا، امید به زندگی افزایش یابد که همین امر، با توجه به امکان قطعیت پرداخت سرمایه حیات در بیمه‌های زندگی به شرط حیات، می‌تواند زیان‌هایی را در این بیمه‌ها به شرکت‌های بیمه تحمیل کند. به علاوه، با بررسی داده‌های موجود در سامانه سنهاب بیمه مرکزی ج.ا.ا.، این واقعیت آشکار شد که تعداد خسارت‌های پرداختی بیمه زندگی در ماه بهمن و اسفند ۱۳۹۸ نسبت به مقادیر متناظر با همین ماه‌ها در سال‌های گذشته افزایش چشم‌گیری داشته است. شایان ذکر است به طور قطعی نمی‌توان دلیل این افزایش را خسارت‌های پرداختی بیماری کوید ۱۹ دانست ولی به نظر می‌رسد، این رخداد بی تاثیر نیز نبوده است.

· ریسک‌های سرمایه‌گذاری ذخایر و اندوخته‌های بیمه‌های زندگی

نرخ بهره در بیمه‌های زندگی از دو جنبه دارای اهمیت است: جنبه اول، مربوط به تعیین حق بیمه و محاسبه ذخیره‌‌های مورد نیاز برای ایفای تعهدات بر مبنای آن و جنبه دوم، به متصل بودن مزایای برخی بیمه‌های زندگی به نرخ بهره و عملکرد سرمایه‌گذاری مرتبط است. لذا، با توجه به دارایی‌های بلندمدت و تعهدات بیمه‌گران زندگی، تغییرات بازار سرمایه خصوصاً در دوران بحران فعلی برای این بخش چالش برانگیز است. در واقع، در بیمه‌های زندگی با نرخ بهره تضمینی، در صورتی که نرخ بهره تعیین شده در بیمه زندگی محقق نشود، بیمه‌گر نمی‌تواند به درستی تعهدات خود را ایفا کند. همچنین، در بیمه‌های زندگی متصل به سرمایه‌گذاری، در صورت کاهش عایدی دارایی‌ها، سرمایه بیمه از دید بیمه‌گذار مطلوب نخواهد بود و ممکن است منجر به بازخرید بیمه‌نامه گردد که تبعاتی برای شرکت‌های بیمه دارد. با این که در کشورهای جهان، شاهد کاهش نرخ بهره و عایدی سرمایه‌گذاری‌های مختلف بوده‌ایم، ولی در ایران وضعیت متفاوتی رخ داده است و رشد بی سابقه بورس در پایان سال ۱۳۹۸ و سال ۱۳۹۹، توانسته تا حدودی از نگرانی‌های کاهش عایدی سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه بکاهد. با این حال، وضعیت بازار سرمایه با ادامه روند کرونا را نمی‌توان به صورت قطعی پیش‌بینی کرد و ممکن است دستخوش نوساناتی گردد.

· میزان فروش بیمه‌های زندگی

با توجه به تبعات گسترده ویروس کرونا بر بخش‌های اقتصادی، در زمان فعلی به راحتی نمی‌توان در خصوص تاثیر قطعی این بیماری بر فروش بیمه‌های زندگی اظهار نظر قطعی نمود. با این حال، تحلیل‌های مختلفی در خصوص افزایش و یا کاهش فروش در کشورهای مختلف وجود دارد که بسته به شرایط اقتصادی آن‌ها، متفاوت می‌شود. شیوع ویروس کرونا در کشورهای مختلف رفتار متفاوتی داشته و در برخی، افزایش و در برخی کاهش یافته است. برخی از دلایل این تغییرات فروش بیمه‌نامه‌های زندگی عبارتند از:

الف) افزایش فروش:

§ خرید بیمه زندگی با پوشش فوت به دلیل ترس از ابتلا به ویروس کرونا،

§ افزایش خرید بیمه عمر اعتباری برای تضمین بازپرداخت وام به بانک‌ها.

ب) کاهش فروش:

§ کاهش فعالیت شبکه فروش سنتی؛ البته بیمه‌گران تلاش دارند با استفاده از فروش محصولات به صورت آنلاین این مسئله را جبران نمایند،

§ افزایش قیمت‌ها و تورم و در نتیجه تمایل افراد به سرمایه‌گذاری در سایر بازارها،

§ کاهش درآمدها، توقف موقت مشاغل و اخلال در فعالیت‌ها.

در خصوص تغییرات فروش در کشور بر اساس داده‌های ماهانه استخراجی از سامانه سنهاب، می‌توان گفت حق بیمه تولیدی زندگی در ماه بهمن و اسفند ۱۳۹۸ نسبت به مقادیر متناظر با همین ماه‌ها در سال‌های گذشته کاهش چشم‌گیری داشته است. همچنین، تعداد بیمه‌نامه‌های صادره زندگی با این که در دی ماه ۱۳۹۸ نسبت به ماه متناظر آن در سال‌های گذشته افزایش مطلوبی داشته ولی این روند در ماه‌های بهمن و اسفند ۱۳۹۸ تکرار نشده است و بر عکس، نسبت به ماه‌های متناظر در سال‌های گذشته کاهش بسیاری داشته است. با توجه به شیوع ویروس کرونا از بهمن ماه ۱۳۹۸ در کشور، احتمالا به نظر می‌رسد می‌توان یکی از دلایل این کاهش را، توقف فعالیت‌های شبکه فروش و کسب‌وکارها و کاهش درآمد افراد دانست.

· میزان بازخرید بیمه‌های زندگی توسط بیمه‌گذاران

شیوع ویروس کرونا، با توجه به تغییرات شرایط اقتصادی و بحران‌های به وجود آمده، توانسته میزان بازخرید بیمه‌های زندگی را افزایش دهد. از جمله عوامل مؤثر در بازخرید بیمه‌نامه‌های زندگی در شرایط کنونی، می‌توان به عدم اطمینان از پرداخت سرمایه فوت بیمه‌شده در اثر ابتلا به بیماری کرونا، مشکلات اقتصادی و تمایل افراد به سرمایه‌گذاری در سایر بازارها اشاره نمود.

· فرایندهای صدور و بیمه‌گری در بیمه‌های زندگی

در دوران شیوع کرونا، با توجه به افزایش دورکاری کارمندان و تعلیق فعالیت برخی نمایندگان، تسریع در صدور بیمه‌نامه و فرایندهای بیمه‌گری اهمیت فراوانی دارد و الگوبرداری از سایر کشورها می‌تواند منجر به نتایج خوبی در مراحل صدور بیمه‌های زندگی گردد. با بررسی انجام شده، مشخص شد فرایندهای بیمه‌گری متفاوتی بسته به نوع محصول بیمه زندگی در کشورهای مختلف وجود دارد. از انواع فرایندهای بیمه‌گری می‌توان به بیمه‌گری کامل، بیمه‌گری شتابان، بیمه‌گری ساده و بیمه‌گری تضمینی اشاره نمود که در هر کدام، آیتم‌های متفاوتی برای صدور و فرایند بیمه‌گری در نظر گرفته می‌شود. لذا، بر این اساس، می‌توان در شرایط فعلی به جای مراجعه بیمه‌گذار و بیمه‌شده به مراکز مربوطه جهت صدور بیمه‌نامه زندگی، از فرایند بیمه‌گری شتابان استفاده نمود و بسیاری از مراحل صدور را تسریع بخشید.

· انجام معاینات پزشکی بیمه‌شده در صدور بیمه‌های زندگی

با شیوع ویروس کرونا، شرکت‌های بیمه در دنیا برای ارزیابی وضعیت سلامت بیمه‌شده در صدور بیمه‌نامه زندگی به شیوه‌های مختلفی عمل کرده‎اند. این روش‌ها به صورت استفاده از روال سابق، صدور برخی از انواع بیمه‌نامه‎ها بدون انجام آزمایشات پزشکی، ارسال فرد متخصص به منزل بیمه‌شده (بالقوه) جهت انجام معاینات پزشکی، استفاده از سابقه پزشکی به جای آزمایش پزشکی، درج سوالاتی در فرم درخواست بیمه‌نامه در خصوص علائم بیماری کوید ۱۹، سابقه سفر بیمه‌شده و ابتلای خود یا نزدیکان وی به این بیماری است.

· وقفه در پرداخت حق بیمه توسط بیمه‌گذاران بیمه‌های زندگی

با توجه به کاهش درآمد برخی مشاغل بنا به توقف در کسب‌وکار و یا دورکاری‌های به وجود آمده، برخی بیمه‌گذاران در پرداخت حق بیمه زندگی خود با مشکل مواجه می‌شوند و نمی‌توانند حق بیمه‌های سررسید شده بیمه‌نامه زندگی خود را پرداخت نمایند. بیمه‌گران معمولاً در مواجهه با این شرایط، می‌توانند بیمه‌نامه را فسخ و در صورت کفایت ذخیره ریاضی، بیمه‌نامه را تبدیل به یک بیمه‌نامه مخفف کنند. اقدام دیگری که برخی بیمه‌گران در شرایط فعلی بحران بیماری کوید ۱۹، به منظور ایجاد اطمینان خاطر در بیمه‌گذاران و عدم فسخ بیمه‌نامه، به کار می‌گیرند، در نظر گرفتن مهلت بیشتر برای پرداخت حق بیمه‌های سررسید شده است.

هر یک از اثرات مذکور، می‌تواند پیامدهای کوتاه‌مدت و یا بلندمدت بر صنعت بیمه داشته باشند که در این راستا، ضروری است بیمه مرکزی و شرکت‌های بیمه اقدام‌هایی را در جهت کاهش تاثیرات شیوع ویروس کرونا از طریق این کانال‌ها در دستور کار خود قرار دهند. در ادامه، برخی توصیه‌های سیاستی که برای مقابله بیمه‌گران با تاثیر ویروس کرونا بر بیمه‌های زندگی، قابل استفاده است، ارائه می‌گردد:

- وضع مقررات و دستورالعمل‌ها در راستای حمایت از بیمه‌گذاران و بیمه‌شدگان

- اطمینان‌بخشی در جامعه از طریق انجام تعهدات شرکت‌های بیمه در فوت‌های ناشی از ویروس کرونا

- توسعه بیمه‌های زندگی به منظور کاهش یا رفع دغدغه‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا

- استفاده از فرایند بیمه‌گری شتابان و جایگزینی معاینات پزشکی با پرسش‌ها و سابقه بیماری بیمه‌شدگان بالقوه

- در نظر گرفتن مهلت بیشتر برای پرداخت حق بیمه‌های سررسید شده

- در نظر گرفتن سناریوهای مختلف بر اساس مدل‌های پاندمی